Tjara Teumuléh Basa Atjèh

Basa Atjèh geupeuteutap bôh tanda ateuëh haraih mangat mudah bak ta batja dan tanda njan ka meuteuntèë-teuntèë. Tanda njan djeuët ta kalon di mijup njoë njang djiseutot uléh haraih hudép. Tjunto djih:

1. Tanda ` meupeusapat deungon haraih e, djeuët keu “è”
2. Tanda ´ meupeusapat deungon haraih e, djeuët keu “é”
3. Tanda ¨ meupeusapat deungon haraih e, djeuët keu “ë”
4. Tanda ˆ meupeusapat deungon haraih o, djeuët keu “ô”
5. Tanda ‘ njoë kajém geupeuna dilikôt haraih hudép laén njang akan geupeutanda su dalam hidông, su meusj’o.

Pakriban tjunto nibak njang ka meutuléh njan meupeutrang di mijup njoë. Ta peutrang njan deungon meu-urôt lagèë njang meuseubôt di ateuëh.

1. Phôn tanda ` njang meusapat deungon haraih e. Haraih njan djeuët lagèë njoë “è”. Njang tanda kode u wië ta peunan, seubab tanda njan sih’èt u wië. Tangui njan keu ta tuléh:

• Keudè. Ka djimeukat bak keudè njan.
• Adè. Leupah mangat adè njang djipeugot di Meureudu.
• Lalè. Leupah lalè bak dji djak.
• Tupè. Leupah le tupè dalam lampôh u.

2. Tanda ´diateuëh haraih e. Tapeunan tanda kode u neun. Tjunto tanda njan nakeuh:

• Ék. Bèk ék u tjông bak kajèë manjang-manjang.
• Beureu-éh. Gampông Beureu-éh toë deungon Beureunuën
• Maté, Habéh maté eungkôt dalam paja keunong tuba.
• Lahé, Ka lahé aneuk agam si anoë njan.
• Reulé, Habéh reulé phang phoë ka si umu dji meukap sabé keudroë-droë
• Kudé. Habéh meukudé ban saboh badan.
• Phét. Leupah phét djipeugot ubat.
• Sakét, kulét, bukét, rakét, saté, tjré-bré, dan laén lom.

3. Tanda ¨ ateuëh haraih e. Tanda njan akan ta batja deungon su njang meugeunjië udjông.

Tjunto narit djih:

• Ië. Bu bu pih ka lheuëh, ék hana dji bri ië, ka uë saré.
• Pidië. Ureuëng Pidië galak meukat.
• Khië. Na kuwéh hana meudjipeudeuh pih, ka habéh khië keudroë dalam balang.
• Putië. Peugah haba bèk meuputa putië.
• Laloë. Bèk meulaloë bak binèh kruëng, njan djitaluëm uléh buja euntreuk.
• Adoë. Bak duëk bak dong sapeuë pakat, sang sineusab meu-adoë a.
• Uë. Bek meukarat-karat ‘uët bu, njan uë euntreuk.
• Buë. Bèk lagèë buë mat bungong.
• Adèë, kajèë, lungkèë, badjèë, djeu-èë, biëk, lungkiëk, leukiët, taloë, lakoë, duroë, adoë, eungkhoë, kuë, guë, juë dan laén-laén lom.

4. Tanda ˆ ateueh haraih o. tanda njoe ta peunan tanda pajông. Tjunto narit djih:

• Pajông. Lheuëh bulut ban saboh badan barô neuba pajông.
• Barô. Aneuk miët leupah seunang meuteumeung badjèë barô dalam uroë raja.
• Ôn. Ôn pisang njang ka thô geukheun ôn geureusông.
• Bôh. Bôh bu beule batjut hai, leupah deuëk njoë.
• Sôh, padjôh, pijôh, khôh, blôh, ôk, sôk, brôk dan laén lom.

5. Tanda keuseuneulheuëh nakeuh ‘, tanda njang meusu sj’o. Tjunto djih.

• ‘A. Bèk ‘ap bu raja that, hana adab.
• ‘È. Leupah tu-‘èt ka koh kajèë, han djeuët keu tamèh njan.
• ‘I. Trôh ‘an ubé raja mantong tôh ‘iëk dalam tika.
• ‘O.  Ka djeuët éh keudéh, njan teuka ma’op euntreuk.
• ‘U. Ka ‘uët keudéh, bèk lé kabom dalam babah, luwat gop bak geukalon.
• Apa ta’a, ta’at, do’a, ‘èh ‘oh, glang ‘i, meudjeu’iët, dji ‘ok (meu’ah, njoë basa Atjèh tjit), ôn ‘uë dan laén lom.

Geupeuna uléh Tengku Musanna Abdul Wahab Tiro